AGATA S. NALBORCZYK
Sunnici i szyiciIslam jest jeden, niepodzielny i muzułmanie tworzą jedną globalną wspólnotę (ummę) ludzi żyjących zgodnie z nakazami Koranu i tradycji Proroka. Istnieje jednak wśród nich wiele różnych szkół myślenia i postępowania.
Najwcześniejszy podział zrodził się między muzułmanami na skutek sporu o to, kto ma po śmierci Mahometa sprawować władzę w nowej społeczności wyznawców islamu. Część z nich była zdania, że następca Proroka powinien wywodzić się z jego rodziny i dlatego popierała Alego ibn Abi Taliba, kuzyna i zięcia Mahometa. Muzułmanie ci byli nazywani partią Alego (arab. szi’at Ali – stąd nazwa „szyici”). Dali oni początek odłamowi zwanemu szyizmem, którego przedstawiciele zamieszkują obecnie Iran (gdzie szyizm jest obowiązującym wyznaniem państwowym od XVI w. i gdzie w 1979 r. powstało na jego fundamencie teokratyczne państwo), południowy Irak, a jako mniejszość są obecni w Libanie, Syrii, Turcji, Jemenie i Pakistanie. Irańczycy przyjęli tę wersję islamu, ponieważ bliższa im była szyicka koncepcja przekazywania władzy w rodzinie.
Ponieważ tylko Ali był kalifem, czwartym z Kalifów Sprawiedliwych, natomiast jego potomkowie już nie sprawowali tej funkcji, szyici byli zawsze w opozycji do panującej władzy sunnickiej i podlegali prześladowaniom. Z tego powodu rozwinęli praktykę takijji (arab. „ostrożność”, także arab. kitman, pers. ketman – „ukrywanie”), czyli ukrywania swoich właściwych przekonań religijnych i udawania, że uznają panujące wyznanie. Szczególną czcią szyici otaczają Alego i jego synów, Al-Hasana i Al-Husajna, którego dzień męczeńskiej śmierci, Aszura, jest ich najważniejszym świętem. Czczą także innych imamów, następców Alego, których uznają dwunastu (tzw. imamici, dwunastkowcy, stanowią większość, głównie w Iranie), siedmiu (ismai’ilici) lub pięciu (zajdyci – Jemen). Wierzą, że ostatni z owych imamów nie umarł, lecz pozostaje w ukryciu i powróci jako mahdi.
Cechą charakterystyczną szyizmu jest także skłonność do mistycyzmu. Właśnie w jego łonie narodziły się różne odłamy ruchu sufich, które przez sunnitów uważane są za heretyckie (niektóre z nich posuwają się bowiem do oddawania Alemu czci boskiej). W wielu sprawach szyici są czasem mniej rygorystyczni od sunnitów, np. w kwestii przedstawiania istot żywych (perska miniatura, robienie zdjęć) czy spożywania alkoholu (niektórzy sufi osiągali kontakt z Bogiem m.in. przez upojenie alkoholowe). W szyizmie, inaczej niż w sunnizmie, istnieje zinstytucjonalizowana hierarchia duchownych, z których najważniejsi nazywani są ajatollahami.
Sunnici (arab. ahl as-sunna wa al-dżama’a – „ludzie tradycji i wspólnoty”) swoją nazwę biorą od sunny, czyli tradycji Proroka, przykładu jego życia i nauczania. Nazwa ta oznacza po prostu większościowy odłam wspólnoty islamskiej, a nie to, że tylko sunnici uznają sunnę – także szyici się do niej stosują. Sunnici stanowią 90 proc. wszystkich muzułmanów. Mieszkają prawie w każdym państwie świata (polscy Tatarzy są też sunnitami). W sunnizmie rozwinęły się różne szkoły myślenia, oparte na różnych sposobach muzułmańskiego życia, skodyfikowanych przez odmienne szkoły prawne w początkach islamu. Te różne tradycje zgadzają się ze sobą w zasadniczych sprawach dogmatycznych.
Główne różnice między sunnitami a szyitami nie są natury teologicznej czy dogmatycznej (choć sunnici odrzucają koncepcję imamów szyickich), ale raczej politycznej i prawnej (szyici mają własną szkołę prawną: tzw. szkołę dżafarycką). Ukształtowały się one w wyniku walk politycznych między tymi ugrupowaniami, które często oskarżają się nawzajem o herezję i niewierność zasadom islamu. Do tej pory trwa rywalizacja o przewodzenie muzułmanom na świecie, co wyraża się m.in. w konflikcie między Iranem a Arabią Saudyjską, wspierającymi muzułmańskie grupy rozproszone w krajach nieislamskich.
(asn)