strona glowna
Projekt       Leksykon       Specjaliści       Polecane strony www.leksykon.wiez.com.pl
KRÓTKI SŁOWNIK: A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - Ś - T - U - V - W - X - Y - Z
   Leksykon



   Szukaj

  słowo/fraza:
  terminów        autorów
  artykułów




Patronat medialny:


Nie bój się islamu


AGATA S. NALBORCZYK

Islam w krajach byłego ZSRR


Obecność islamu na terenach dzisiejszej Rosji ma długą tradycję. Jako religia państwowa pojawił się po raz pierwszy w państwie założonym przez tureckie plemię Bułgarów wołżańskich w 922 r. Od pierwszej połowy XIII w. ziemie ruskie znajdowały się pod panowaniem Złotej Ordy, które to państwo było nominalnie muzułmańskie, lecz cechowało się dużą tolerancją i nie prowadziło polityki islamizacji. Po wyzwoleniu spod panowania mongolskiego z Wielkim Księstwem Moskiewskim graniczyły bezkonfliktowo wasalne państewka muzułmańskie, jak chanat kasimowski, który powstał w 1467 r. niedaleko dzisiejszego Riazania.

W XVI w. zaczęła się z kolei ekspansja rosyjska na ziemie muzułmańskie, a w jej wyniku zajęte zostały Kazań, chanat astrachański i chanat syberyjski. W XVIII w. ekspansja rosyjska w kierunku południowym przyniosła zdobycie ziem kazachskich i chanatu krymskiego, a w XIX w. chanatów Chiwy i Kokandu oraz emiratu Buchary. W końcu XVIII w. Rosja na dobre wkroczyła także na Kaukaz, mimo że spotkała się tam z bardzo silnym oporem, a w pierwszej połowie XIX w. zajęła część kaukaską Azerbejdżanu. Podbój Kaukazu przyspieszył proces jego islamizacji, gdyż ludność rdzenna traktowała przyjęcie islamu jako formę oporu przed prawosławną Rosją.

Po zajęciu Kazania w XVI w. islam po raz pierwszy zaistniał w niepodległym państwie rosyjskim jako zorganizowana religia. Nie był uznany przez państwo, Cerkiew prawosławna zaś rozpoczęła działalność na rzecz chrystianizacji muzułmanów. Akcja ta, trwająca z różnym nasileniem przez wieki, mimo poparcia państwa, nie zakończyła się sukcesem. Dane mówią o 10 procentach nawróconych, a część z nich powróciła do wiary przodków natychmiast po wydaniu dekretu o wolności religijnej z 17 listopada 1905 r. Pewnym przełomem w stosunku do muzułmanów był dekret Katarzyny II z 1789 r., w którym pozwolono rosyjskim muzułmanom na wyznawanie ich religii i powołano Orenburską Duchowną Radę Muzułmanów Rosji, która, ciesząc się pewnymi przywilejami, pozostawiała jednak państwowej administracji kontrolę nad wyznawcami islamu. Edykt Katarzyny II miał bardzo pozytywny wpływ na rozwój gminy – pozwalał na kształcenie duchownych, budowę meczetów czy druk książek o tematyce religijnej. Jednak pełną wolność religijną w Rosji – w tym wolność dla miejscowych muzułmanów – wprowadzono dopiero dekretem z 17 listopada 1905 r.

ZSRR przejął po Rosji carskiej zajęte przez nią ziemie muzułmańskie, a polityka państwa sowieckiego dzieliła zamieszkujące je ludy na narody, którym nominalnie przekazywano republiki związkowe lub autonomiczne. Był to proces sterowany odgórnie i przedwczesny, gdyż muzułmanie ci nie wykształcili jeszcze własnej świadomości narodowej. Po wstępnym okresie pokojowej polityki w stosunku do wyznawców islamu, na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX w. znacjonalizowano wakfy, zamknięto meczety, szkoły i sądy religijne, a duchowni poddani zostali represjom. Pewne złagodzenie polityki antyreligijnej nastąpiło w czasie II wojny światowej, lecz surowy kurs wrócił po jej zakończeniu i trwał aż do pieriestrojki, kiedy w 1990 r. przyjęto Ustawę o Wolności Wyznania i Organizacji Religijnych. W 1997 r. z kolei uchwalono kontrowersyjną ustawę O wolności sumienia i związków religijnych, która podzieliła religie na „tradycyjne dla rosyjskiego społeczeństwa” oraz „nietradycyjne” (tym odmówiono prawa do swobodnej działalności) – islam znalazł się w grupie „religii tradycyjnych”. W Rosji istnieją obecnie dwie organizacje skupiające gminy wyznaniowe muzułmanów: Rada Muftich Rosji oraz Centralny Duchowny Zarząd Muzułmanów Rosji, między którymi trwa nieprzerwany konflikt.

Islam jest po chrześcijaństwie drugą co do liczby wyznawców religią Rosji. Po rozpadzie ZSRR i powstaniu samodzielnych państw z niektórych republik związkowych, na terenie samej Rosji pozostało 11,7 mln muzułmanów. W tej liczbie znajdują się Tatarzy (5,6 mln – drugi co do liczebności naród w Rosji, w większości – 1,8 mln – zamieszkujący Tatarstan), Baszkirzy (863 tys.), Czeczeni (obecnie ok. 500 tys. w Czeczenii, przed wojną domową było ich tam ok. 850 tys.), Karaczajowie (120 tys.), Bałkarzy (71 tys.). W Dagestanie mieszka ok. 1,7 mln muzułmanów różnej narodowości (m.in. ok. 230 tys. Kumyków, 30 tys. Nogajów), w Inguszetii zaś 300 tys. Inguszów i mniej więcej drugie tyle uchodźców z Czeczenii. Praktycznie wszyscy muzułmanie rosyjscy są sunnitami; w europejskich krajach WNP jedynie Azerowie są szyitami; spośród szkół sunnickich najliczniej reprezentowana jest szkoła hanaficka, na Kaukazie zaś także szkoła szafi’icka. Wśród narodów kaukaskich rozpowszechniony jest sufizm, szczególnie bractwa nakszbandijja i kadirijja.

Ogółem na terenie b. ZSRR mieszka 31,5 mln muzułmanów, co stanowi ok. 3,5–3,9 proc. ogółu ludności muzułmańskiej na świecie.

W Azji Centralnej, w państwach powstałych w 1991 r. większość ludności stanowią muzułmanie, choć ze względów etnicznych oraz historycznych islam nie jest tam jednorodny i większą rolę odgrywa w Uzbekistanie (ok. 22 mln muzułmanów) i Tadżykistanie (ok. 6 mln) niż w Kazachstanie (ok. 9,5 mln), Kirgistanie (ok. 3,8 mln) i Turkmenistanie (ok. 5 mln). W Azerbejdżanie, który powstał w tym samym czasie, mieszka ok. 7–7,5 mln muzułmanów, na Ukrainie, przede wszystkim na Krymie, ok. 300 tys., w tym 270 tys. Tatarów krymskich.

Niezależne państwa powstałe po rozpadzie ZSRR, jak i tereny pozostające w strukturze Rosji czy Wspólnoty Niepodległych Państw, znajdują się wciąż w trakcie procesu transformacji po upadku komunizmu, czemu towarzyszy m.in. bezrobocie, spadek produkcji, rządy zaś, nierzadko w sposób odległy od demokracji, sprawowane są często przez osoby wywodzące się z dawnego aparatu sowieckiego. W stanie zachwiania ideologicznego, a także w wyniku niezadowolenia z nowych władz, importowany islam polityczny nierzadko wkracza na scenę, oferując ludziom nadzieję na stworzenie nowego, sprawiedliwego społeczeństwa. Należy go jednak odróżnić od odrodzenia muzułmańskiego, opartego na rodzimych tradycjach związanych z islamem i rozprzestrzeniającego się po upadku ideologii z założenia ateistycznej, jaką był komunizm.

(asn)














© Wydawnictwo Więź, www.wiez.com.pl



Niniejsza strona została opublikowana dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść strony www.wiez.com.pl/islam odpowiada Towarzystwo "Więź", poglądy na niej wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.